Պարույր Սեվակի կյանքն և ստեղծագործությունը

Անկեղծ ասած՝ այս ամենից ես հոգնել եմ,

Ես, սիրելի՛ս, որ քեզ սիրել և օգնել եմ.

Ձեռք եմ պարզել, հույս եմ տվել,

Վատըդ թողած՝ լավըդ թվել,

Հավատացրել, հավատացել,

Թե իմ առաջ դուռ ես բացել՝

Չտեսնըված, չեղած մի դուռ։

Սակայն ի՞նչ եմ ես ստացել

Այդ ամենին ի տրիտուր։

Անկեղծ ասած՝ ոչինչ չկա, և ոչ էլ կար։

Անկեղծ ասած՝ դու բնավ էլ ա՛յն չես եղել,

Ա՛յն չես եղել, ինչ որ ես եմ կարծել երկար։

Ո՞ւր ես, ասա՛, դու ինձ մղել։

Ճիշտ ճամփից ես միայն շեղել։

Սուտ խոստումով կապել ես ինձ,

Մանկան նման խաբել ես ինձ,

Ու չես տվել ոչի՜նչ, ոչի՜նչ։

Իսկ այն, ինչ որ ինձ ես տվել,

Արժանի չէր ո՛չ քեզ, ո՛չ ինձ։

Անկեղծ ասած՝ քո տվածից ես հոգնել եմ։

Ինքդ գիտես՝ որքան ձգտել ու տքնել եմ,

Որ դու ... որ դու նման լինես իմ երազին։

Իսկ դու գիտե՞ս՝ ի՛նչ դուրս եկավ.

«Տղան հասավ իր մուրազին,

Դուք էլ հասնեք ձեր մուրազին»։

Հեքիաթն, այո, միտքըս ընկավ...

Դու՝ հեքիաթում հրաշք աղջիկ,

Այնինչ կյանքում՝ ինչ-որ... չղջիկ,

Որ ոչ թռչուն, ոչ էլ մուկ է...

Անկեղծ ասած՝ զուր էր ամբողջ այս աղմուկը։

Անկեղծ ասած՝ նեղանում ես, թե լրջանում,

Մե՜կ է հիմա։ Էլ չեմ գցի ինձ սար ու ձոր,

Անկեղծ կասեմ՝ հեքիաթն ինչով է վերջանում.

Ցած է ընկնում երեք խնձոր -

Մեկ՝ ասողին,

Մեկ՝ լսողին,

Մեկ էլ... ինձ պես գիշեր ու զօր

Հիմարաբար սպասողին...

Անկեղծ ասած՝ հեքիաթներից ես հոգնել եմ...

Պարույր Սևակ Անկեղծ ասած

Այս ձեռքերը՝ մո՜ր ձեռքերը,

Հինավուրց ու նո՜ր ձեռքերը...

Ինչե՜ր ասես, որ չեն արել այս ձեռքերը...

Պսակվելիս ո՜նց են պարել այս ձեռքերը՝

Ի՜նչ նազանքով,

Երազանքո՜վ:

Ինչե՜ր ասես, որ չեն արել այս ձեռքերը...

Լույսը մինչև լույս չեն մարել այս ձեռքերը,

Առաջնեկն է երբ որ ծնվել,

Նրա արդար կաթով սնվել:

Ինչե՜ր ասես, որ չեն արել այս ձեռքերը...

Զրկանք կրել, հոգս են տարել այս ձեռքերը

Ծով լռությա՜մբ,

Համբերությա՜մբ:

Ինչե՜ր ասես, որ չեն արել այս ձեռքերը...

Երկինք պարզված սյուն են դառել այս ձեռքերը,

Որ չփլվի իր տան սյունը՝

Որդին կռվից դառնա տունը:

Ինչե՜ր ասես, որ չեն արել այս ձեռքերը՝

Մինչև տատի ձեռք են դառել այս ձեռքերը,

Այս ձեռքերը՝ ուժը հատած,

Բայց թոռան հետ նոր ուժ գտած...

Քար են շրջել, սար են շարժել այս ձեռքերը...

Ինչե՜ր, ինչե՜ր, ինչե՜ր չարժեն այս ձեռքերը՝

Նո՜ւրբ ձեռքերը,

Սո՜ւրբ ձեռքերը:

...Եկեք այսօր մենք համբուրենք որդիաբար

Մեզ աշխարհում ծնած-սնած,

Մեզ աշխարհում շահած-պահած,

Մեզնից երբեք չկշտացած,

Փոշի սրբող - լվացք անող,

Անվերջ դատող - անվերջ բանող

Ա՛յս ձեռքերը,

Թող որ ճաքած ու կոշտացած,

Բայց մեզ համար մետաքսի պես

Խա՜ս ձեռքերը...

Ասում են, թե միանգամից կյանքում ոչի՜նչ չի կատարվում.

Միանգամից ո՛չ մի կարպետ և ո՛չ մի գորգ չի պատըռվում,

Միանգամից բերդ չի շինվում ու չի քանդվում միանգամից,

Միանգամից ձյուն չի գալիս և չի փչում անգամ քամին:

Մի՛րգ չի հասնում միանգամից, ո՜ւր մնաց թե՝ խելոքանան,

Զո՛ւյգ չեն կազմում միանգամից, ո՜ւր մնաց թե՝ երեքանան:

Միանգամից չեն կշտանում և չեն զգում ջրի կարիք,

Ո՛չ այսօրն է անցյալ դառնում, ո՛չ էլ վաղն է դառնում գալիք:

Այս ամենը ճիշտ է, հարկա՛վ,

Հենց այսպես է, ինչպես որ կա:

Սակայն եթե իմ կյանքի մեջ գեթ հարցնեին մի՛ անգամ ինձ,

Թե ես ի՞նչ եմ գերադասում,

Ի՞նչ եմ ուզում

Ու երազում,

Ես կասեի.

-Ինչ լինում է՝ թող որ լինի միանգամի՜ց...

Ես ատում եմ քո անունը,

Ինչպես որ դու

քեզ փայփայած

Իմ ձեռքերն ես ատում գուցե:

Ես ատում եմ քո անունը,

Որ խրվել է իմ լեզվի մեջ

Փշատենու փշի նման:

Եվ դու ինչո՞ւ ինձ չես հարցնում,

Թե քո անունն ի՛նչ գույն ունի:

Ես ատում եմ և այդ գույնը:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

…Եթե աղջիկ ես ունենամ`

Նա կկոչվի քո՛ անունով:

Ես ատում եմ քո անունը…

Ուշ գիշեր է, ու ես՝ անքուն,

Ու ես՝ նորից քեզնից բաժան:

Ժամացույցն է ինձ հետ տնքում,

Վայրկյանները թվում են ժամ:

Թվում է, թե անտես մի ձեռք,

Ծանըր, ինչպես ձուլված կապար,

Սրտի՛ս, սրտի՛ս, սրտի՛ս իջել

Ու ճմլում է անգթաբար:

Ու ցավում է...

Բայց սպասի՛ր.

Քեզնից, անգի՛ն, չեմ գանգատվում:

Լավ է լինել և ցաված սիրտ,

Բայց ոչ անսեր, անսեր-տրտում:

Չեմ գանգատվում:

Քաղցր է այնպես

Դժվար սիրուդ խայտանքն զգալ,

Մութ բիբերիդ փայլով հարբել,

Հարբել - և էլ խելքի չգալ.

Զգալ, որ դու իմն ես հեռվում

Ցավով, սիրով, կարոտներով,

Որ նույն հրով դու ես վառվում,

Հովանում ես նույն հովերով.

Զգալ, որ ես տրվել եմ քեզ

Քո ցանկությանն իսկ հակառակ.

Զգալ այնպե՛ս, որ սեր չերգես՝

Եվ կենդանի սիրտը երբեք

Չդառնա լավ կամ վատ քառյակ...

Դու այնքան չքնաղ, այնքան սիրուն ես,

Այնպես գերում ես, այնպես կախարդում.

Դու խայտանք բերող մատաղ գարուն ես,

Որ ամեն ինչ է իր ճամփին հարթում:

Չգիտեմ՝ իրոք դո՞ւ ես գեղեցիկ,

Թե սիրո համար լավ է և վատը,

Ինչպես որ սուրբ էր հին եկեղեցի՞ն:

Թե՞ սուրբ է եղել միայն հավատը...

Եթե մեռնե՜լ...

Թո՛ղ որ մեռնեմ

հուր-կայծակից՝

Միանգամի՛ց,

մի վայրկյանո՛ւմ,

հանկարծակի՛,

Այնքա՜ ն արդար,

խղճիս ձայնին մի՛շտ ունկընդիր,

Որ՝ համաձայն բիբլիական հին լեգենդին՝

Հանգիստ անցնեմ և ասեղի նեղլիկ ծակից...

Եթե մեռնե՜լ...

Թող սպանվե՛մ,

թող կործանվե՛մ

Այնպես ապրած և բան արած,

Որ նորածին մանուկների տեսքով նորից

վերածնվեմ՝

Իմ անունո՛վ կնքեն նրանց...

Եթե գամվել՝

փարոսի՜ պես,

Արնաքամվել՝

հերոսի՜ պես,

Ու քրքրվել՝

դրոշի՜ պես...

Եթե մեռնե՜լ...

Բայց առայժմ ապրե՛լ է պետք:

Մի՛շտ էլ սիրածին պատահաբար են պատահում կյանքում

Ու հրաժեշտ են տալիս սիրածին անհրաժեշտաբա՜ր...

Թե կուզես՝ լռի՛ր:

Թե կուզես՝ ոռնա՜,

Թե կուզես՝ ծամիր սեփական լեզուդ,

Թե կուզես՝ խցիր բերանըդ բարձով,

Թե կուզես՝ ոտքով հարվածիր բարձին.

Հավատացյալ ես՝ հայհոյիր աստծուն,

Հավատացյալ չես՝ աստծուն հավատա.

Թե կուզես՝ ուզիր է՛լ չուզել - իզո՜ւր,

Թե կուզես՝ ուզիր է՛լ չապրել - իզո՜ւր...

Ու, եթե կուզես, ապրելն այս է հենց,

Եվ սերն իսկական հենց այս է որ կա.

-Պատահաբար ես պատահում կյանքում,

Անհրաժեշտաբար հրաժեշտ տալիս...

Եթե մեռնե՜լ...

Թո՛ղ որ մեռնեմ

հուր-կայծակից՝

Միանգամի՛ց,

մի վայրկյանո՛ւմ,

հանկարծակի՛,

Այնքա՜ ն արդար,

խղճիս ձայնին մի՛շտ ունկընդիր,

Որ՝ համաձայն բիբլիական հին լեգենդին՝

Հանգիստ անցնեմ և ասեղի նեղլիկ ծակից...

Եթե մեռնե՜լ...

Թող սպանվե՛մ,

թող կործանվե՛մ

Այնպես ապրած և բան արած,

Որ նորածին մանուկների տեսքով նորից

վերածնվեմ՝

Իմ անունո՛վ կնքեն նրանց...

Եթե գամվել՝

փարոսի՜ պես,

Արնաքամվել՝

հերոսի՜ պես,

Ու քրքրվել՝

դրոշի՜ պես...

Եթե մեռնե՜լ...

Բայց առայժմ ապրե՛լ է պետք:

Դո՛ւ՝

երկու տա՜ռ,

Դո՛ւ՝

հասարա՜կ մի դերանուն,

Եվ ընդամենն այդ քո երկո՛ւ հատիկ տառով

Այս բովանդակ աշխարհին ես ինձ տեր անում…

Դո՛ւ՝

երկու տա՜ռ,

Ու ես գարնան հողի նման

Քո կենսատու ջերմությանն եմ ընտելանում…

Դո՛ւ՝

երկու տա՜ռ,

Եվ ահա ես

Երջանկության համն եմ զգում իմ բերանում,

Անջատումին ըմբերանում

Եվ թերանում եմ կատարել հրամանը տառապանքի…

Դո՛ւ՝

երկու տա՜ռ,

Ու ես, անգի՛ն,

Ինձանից ինքս վերանում`

Փոշիացած հերոսների

Ու ծնվելիք հանճարների

Դասակին եմ ընկերանում…

Դո՛ւ՝

երկու տա՜ռ,

Ու երբ հանկարծ

Թողնում ես ինձ ու հեռանում`

Լքված տան պես ճեղք եմ տալիս,

Ծեփըս թափում, անտերանում,

Եվ կսկիծը, ցեցի նման,

Բույն է դնում իմ սյունի մեջ,

Ձեղունի մեջ ու գերանում…

Դո՛ւ`

երկու տա՜ռ,

Դո՛ւ`

հասարա՜կ մի դերանուն…

Անհարմար է բոբիկ քայլել,

Այս կոշիկն էլ շատ է նեղում:

Ինչպե՞ս քայլել առանց ուղու,

Այս ճամփան էլ շատ է շեղում:

Դոփել տեղո՞ւմ: Բայց դրանից

Ո՛չ կոշիկըդ կլայնանա,

Ո՛չ էլ ցավը կմեղմանա…

Ցա՜վն է հաճախ առաջ մղում:

Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում։

Մենք մեզ ո՛չ ոքից չենք գերադասում:

Պարզապես մենք էլ պիտի ընդունենք‚

Որ մե՛նք‚ միայն մե՜նք Արարատ ունենք‚

Եվ որ այստեղ է՝ բարձրիկ Սևանում‚

Երկինքը իր ճիշտ պատճենը հանում:

Պարզապես Դավիթն այստեղ է կռվել:

Պարզապես Նարեկն այստեղ է գրվել:

Պարզապես գիտենք ժայռից վանք կերտել‚

Քարից շինել ձուկ‚ և թռչուն՝ կավից‚

Ուսուցմա՛ն համար և աշակերտե՜լ

Գեղեցկի՛ն‚

Բարո՛ւն‚

Վսեմի՛ն‚

Լավի՜ն...

Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում:

Մենք մեզ ոչ մեկից չենք գերադասում

Պարզապես մեր բախտն ուրիշ է եղել‚-

Պարզապես շատ ենք մենք արյուն հեղել.

Պարզապես մենք մեր դարավոր կյանքում‚

Երբ եղել ենք շատ

Ու եղել կանգուն‚

Դարձյա՛լ չենք ճնշել մեկ ուրիշ ազգի‚

Ո՛չ ոք չի տուժել զարկից մեր բազկի։

Եթե գերել ենք՝

Լոկ մեր գրքերով.

Եթե տիրել ենք՝

Լոկ մեր ձիրքերով...

Պարզապես մահն էր մեզ սիրահարվել‚

Իսկ մենք ինքնակամ նրան չենք տրվել։

Ու երբ ճարահատ մեր հողն ենք թողել՝

Ո՜ւր էլ որ հասել‚ որտեղ էլ եղել‚

Ջանացել ենք մենք ամենքի՛ համար.

Շինել ենք կամուրջ‚

Կապել ենք կամար‚

Ամե՜ն տեղ հերկել‚

Հասցրել բերքեր‚

Ամենքի՜ն տվել մի՛տք‚ առա՛ծ‚ երգե՛ր՝

Պաշտպանել նրանց հոգևոր ցրտից‚-

Ամե՜ն տեղ թողել մեր աչքից՝ ցոլանք‚

Մեր հոգուց՝ մասունք‚

Եվ նշխար՝ սրտից...

Մենք քիչ ենք‚ այո՛‚ բայց կոչվում ենք հայ -

Գիտենք դեռ չանցած վերքերից տնքալ‚

Բայց նոր խնդությամբ ցնծալ ու հրճվել.

Գիտենք թշնամու կողը մխրճվել

Ու բարեկամին դառնալ աջակից.

Դուրս գալ մեզ արված բարության տակից՝

Մեկի փոխարեն տասն հատուցելով...

Հօգուտ արդարի և արեգակի

Գիտենք քվեարկել մեր կյանքով նաև...

Բայց թե կամենան մեզ բռնի վառել՝

Մենք գիտենք մխա՛լ - և կրա՜կ մարել.

Իսկ եթե պետք է խավարը ցրել՝

Գիտենք մոխրանալ որպես վառ կերոն.

Եվ գիտենք նաև մեզ կրքոտ սիրել‚

Բայց ուրիշներին մի՜շտ էլ հարգելով...

Մենք մեզ ոչ մեկից չենք գերադասում‚

Բայց մեզ էլ գիտենք -

Մեզ հա՜յ են ասում։

Եվ ինչո՞ւ պիտի չհպարտանանք...

Կա՛նք: Պիտի լինե՛նք: Ու դեռ - շատանա՜նք:

Արդեն 10 տարի, 110 տարի, 1010 տարի

Ես վախենում եմ,

Շա՜տ եմ վախենում,

Բյուրավոր ու բո՛ւթ հավատացյալից,

Բյուրատեսք ու սո՛ւտ հավատացյալից:

Եթե աստված եք՝

Փչեցե՛ք նրանց բոլոր մոմերը,

Մարեցե՛ք նրանց կանթեղներն ամեն,

Հանգցրե՛ք նրանց ջահերն այլազան,

Որ… եղիցի լո՜ւյս:

Եվ ո՜չ մի գավթում մի՛ ընդունեցեք

Նրանց մատաղը,

Որ իրենցը չէ, այլ գողացված է:

Մերժեցեք նրանց զո՛հն էլ խոստացյալ,

Որ… զոհ չգնա ինքը հավատը՝

Մաքո՜ւր-վսե՜մը,

Անկեղ՜ծ-անսո՜ւտը:

Ու թե աստված եք՝

Ամուր փակեցեք ձեր ականջնե՛րն էլ

Նրանց սողոսկուն աղոթքի դիմաց՝

Անգի՜ր-ինքնահո՜ս-հաշվեկշռվա՜ծ այն աղոթքների,

Որով խաբում են ո՛չ իրենց,

Այլ ձե՛զ:

Եվ – բավակա՜ն է – հասկացե՛ք ընդմիշտ,

Որ աստծուն նո՛ւյնիսկ հայհոյողները

Շա՜տ ավելի են գերադասելի,

Վասնզի նրանց բարկացրել է ինքը հավատը՝

Խոցվա՜ծ-արյունո՛տ,

Այրվո՜ղ-ապտակվա՛ծ,

Ցավա՜ծ-ճչացո՛ղ,

Մանո՛ւկ հավատը,

Որ հայր դառնալու համար է ծնվել:

Ու եթե հայր եք՝

Մի՛ թողեք,

Որ սուտ հավատացյալներն սպանեն նրան:

-Ինչքան էլ ծանր է մանուկ թաղելը,

Մանուկ պահելը ծանր է ավելի…

Այդ ո՞վ է ասել ` նորից են սիրում:

Նորի՛ց չեն սիրում ,սիրում են կրկի՜ն…

Ու երբ մինչևիսկ ալյուրից (դեռ տա՜ք)

Դու նո՛ւյն մարմինն ես հիշում բնազդով,

Երբ հոտն էլ սուրճի նրա՛ն հիշեցնում

Եվ քո գունազարդ քնի փոխարեն

Անքնություն է փռում սպիտակ.

Երբ աստղերն իրենց կլորակ սանրով

Մազերդ են սանրում ,իսկ դու վերստին

Շոյանքի սովոր քո մազերի մեջ

Նո՛ւյն հանգստարար մատերն ես զգում .

Երբ օտար մեկի շարժումի ,դեմքի

Նմանությունը հեռու – մոտավոր

ոտներդ է ասես դնում գիպսի մեջ,

Իսկ միտքդ բեկում այնպե՛ս կտրական,

Ինչպես լույսերի վետվետումներից

Երկաթգծերն են կարծես ջարդոտվում.

Երբ անձրևներից հողն է ասես թթվում

Եվ ստիպում է ռունգո էլ զգալ,

որ մենակ ես դու իբրև մի … Իգրեկ,

Իսկ ինչ-որ մի տեղ կամ հենց քո կողքին

Կա մի Իքս ուրիշ ,առանց որի դու

Խնդիր չե՜ս կազմի,ո՛չ էլ կլուծես ,-

Մի՛շտ ,ամե՜ն անգամ պաշարում է քեզ

Նույն զգացումը անճեղք ու անդուռ,

Եվ հասկանում ես ,որ մարդն ,ի վերջո,

Նորի՛ց չի սիրում ,սիրում է կրկի՜ն,

Քանզի կա մթին մի կախյալություն

Ջղի և արյան ,հոգու ու կրէի .

Քանզի նշանը հանման – գումարման

Այդ մե՛նք չենք դնում լուծվելիք խնդրում.

Քանզի թեպետև բախտ մենք ենք փնտրում,

Բայց բա՛խտը,

Բա՛խտը,

Բա՜խտն է մեզ ընտրում …

Ուստի մինչևիսկ սիրառատ հոգին

Նորի՛ց չի սիրում ,սիրում է կրկի՜ն …

ՊԱՐՈՒՅՐ ՍԵՎԱԿ - ՀԱՅԱԴԱՐԱՆ - Թատրոն 32 HD,

Դիտենք Հայադարանի հաղորդումը Պարույր Սեվակի մասին,

Հայաստանի Հանրային Հեռուստաընկերություն: